Ο κυκλαδίτης καλόγερος, … μελαψός κύκλωπας, καθόταν
στο πεζούλι της αυλής του μοναστηριού του Προφήτη Ηλία,
της γιγάντιας, της κάτασπρης. Τυλιγμένος απ’ τον πηχτό
ήλιο, εκεί, στην ψηλότερη κορφή της Σαντορίνης, είχε
κάτω απ’ τα πόδια του ολάκαιρη τη στρογγύλη νήσο, το
ηφαίστειο, απ’ την άλλη την Ανάφη, στο βάθος τα βουνά
της Κρήτης. Αναδύονταν μέσα απ’ το πέλαγο τα βουνά,
τα νησιά. Ο καλόγερος ο κύκλωπας αγνάντευε το νερό,
τη θάλασσα, σώπαινε. Κάτω η γη του νησιού, άδενδρη,
άφιλη, διψασμένη, χωρίς καρπό ... Το νερό! Το νερό!
Παντού σε κάθε βήμα, σε κάθε ώρα του νησιού, η ίδια
αγωνία, η ίδια επίκληση. Το νερό της βροχής. Η γη του
ηφαιστείου δεν μπορεί να κρατήσει φλέβες νερό στα σπλάχνα
της. Το ρουφά η υπόγεια φλόγα. Και τα σύννεφα της βροχής
που θα δώσουν το νερό για να πιουν οι άνθρωποι δε σταματάν
πολύ πάνω απ’ τη Σαντορίνη. Απ’ τα πανάρχαια χρόνια.
[…].
- Τραβάτε για την αρχαία πόλη; Ρώτησε ο κύκλωπας ο καλόγερος.
Προχωρούσαμε προς τους βράχους … Σ’ ένα βράχο, πλάι
στο βωμό του Απόλλωνος Καρνείου, ήταν κολώνα λαξεμένη,
κι απάνω το όνομα «Άρτεμις». Οι αιώνες είχαν καταφάγει
την πέτρα, η πέτρα ήταν κατατρυπημένη.
- Βλέπετε, λέει ο γερο-φύλακας σα να θέλει να δικαιολογηθεί,
είναι τόσο πολλά χρόνια. Τόσα χρόνια την πελεκάει την
πέτρα ο αγέρας και η βροχή. Τι να σου κάνει;
[…].Κι έπειτα:
- Ας πάμε στο σπήλαιο, είπε. Ήταν το σπήλαιο του Ερμού
και του Ηρακλέους. Ελάτε.
Γιγάντιοι βράχοι φοβεροί, μας τύλιγαν, καθώς μπήκαμε
στη σπηλιά. Στο βάθος της σπηλιάς οι βράχοι σα να ήταν
μαύροι από καπνιά.
Ο κυρ Θανάσης Γιάννακας, ο φύλακας του Μουσείου, ο
καλός άνθρωπος, ο πρόθυμος, ο εγκάρδιος,… τριγυρίζει
μες στα αρχαία του, έτοιμος να τα παινέσει…. Βλέπει
την ξένη να περιεργάζεται τα αγγεία μόνη. Η καρδιά του
δεν το βαστά. Πάει κοντά της:
- Ιδού, λέει, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο φιλόσοφος, …Ιδέστε
και αυτόν τον κύλικα του χρυσού αιώνος … Ιδέστε και
αυτά τα μινωικά αγγεία με «μοτίφ» πολύποδας, δηλαδή
οχταπόδια. Ιδέστε και αυτό το κυκλαδίτικον αγγείον από
την Πέρισσα.
Στάθηκε λίγο. Το πρόσωπό του ήταν κατακόκκινο.
- Βλέπετε, συνέχισε, από εδώ επέρασαν πολιτισμοί πολλοί.
Ηλία Βενέζη, Άνεμοι, Οδοιπορικό του μυθικού νησιού,
σελ. 265 –272
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης
Ο γεωλόγος και ηφαιστειολόγος καθηγητής Άγγελος Γαλανόπουλος
γράφει:
"Στη Σαντορίνη σημειώθηκε ο μεγάλος σεισμός με
τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη του άλλοτε νησιού Στρογγύλης
κατά το 1500 π.Χ. περίπου. Ο σεισμός που συνόδεψε την
κατάρρευση του κεντρικού μέρους του νησιού, με την ηφαιστειακή
έκρηξη και το τεράστιο σεισμικό κύμα το οποίο ακολούθησε,
πρέπει να προσέβαλε ακόμα και τις ακτές της Αιγύπτου".
Και δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το θαλάσσιο αυτό
σεισμικό κύμα προσέβαλε πρώτα την Κρήτη με μεγάλη ταχύτητα
και μέσα σε 20-30 λεπτά την κατέστρεψε.
Όταν πριν από εξήντα περίπου χρόνια ο καθηγητής Σπ.
Μαρινάτος ανέσκαπτε μια μινωική βίλα στην Κνωσό, του
είχε κάνει εντύπωση η βιαιότητα με την οποία είχε καταστραφεί
το κτήριο, καθώς και η ελαφρόπετρα που βρέθηκε, υλικό
ηφαιστειογενές. Υπέθεσε λοιπόν ότι ο μινωικός πολιτισμός
καταστράφηκε από έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, θεωρία
που επαληθεύτηκε από τις ανασκαφές, τις οποίες άρχισε
ο ίδιος στο νησί το 1967, στη θέση Ακρωτήρι.
Στο Ακρωτήρι ανακαλύφθηκε μια «μινωική Πομπηία» με μοναδικές
καλοδιατηρημένες εγκαταστάσεις της εποχής του ορείχαλκου
(περίπου 1500 π.Χ.). Τα κεραμικά που βρέθηκαν στην πόλη
είναι σχεδόν σύγχρονα με εκείνα της Κρήτης. Για πρώτη
φορά βρέθηκαν όχι μόνο ακέραιοι σχεδόν τοίχοι και σπίτια,
αλλά ολόκληρες τοιχογραφίες, βάζα στα μέρη που εγκαταλείφθηκαν,
έπιπλα, ακόμη και κατάλοιπα τροφών. Είμαστε λοιπόν σε
θέση να συνειδητοποιήσουμε και να αναπαραστήσουμε τη
ζωή των ανθρώπων εκείνων του 15ου αι. π.Χ. Μπορούμε
επίσης να συμπεράνουμε μερικά πράγματα σχετικά με τη
κοινωνική τους οργάνωση και τις σχέσεις τους με την
Κρήτη.
Ν. Μαρινάτου, Σαντορίνη: αρχαιολογία- ιστορία- θρησκεία
σελ.8, 34)
Ο σεισμός του ηφαιστείου της Θήρας
Τα ηφαίστεια διαιρούνται σε οικογένειες. Όμοιο με το
ηφαίστειο της Θήρας είναι το ηφαίστειο του Κρακατάου
στις Ολλανδικές Ινδίες, που σημείωσε μεγάλη έκρηξη το
1887. Οι γεωλόγοι λένε ότι αυτά που συνέβησαν στο Κρακατάου
συνέβησαν ακριβώς και στη Θήρα. Έχουμε λοιπόν ένα ασυνήθιστα
εξαιρετικό μέσο να αναπαραστήσουμε τις συνέπειες της
έκρηξης της Θήρας. Η έκρηξη του 1887 προξένησε τρομακτικές
καταστροφές γύρω από το Κρακατάου: η ημέρα μεταβλήθηκε
σε νύχτα σε απόσταση 150 χιλιομέτρων και πάνω. Οι τρομακτικοί
κρότοι των εκρήξεων γκρέμισαν σπίτια και κι η λάβα εκτοξεύτηκε
εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το Κρακατάου. Εξαιτίας
του ηλεκτρισμού της ατμόσφαιρας οι κεραυνοί χτύπησαν
κτίρια, ενώ τα κύματα του αέρα εξαιτίας του κρότου των
εκρήξεων διέτρεξαν πολλές φορές όλη την υδρόγειο. Τη
μεγαλύτερη όμως καταστροφή προξένησε μια σειρά από πελώρια
κύματα, ύψους πάνω από 15 μέτρων, τα οποία με ολέθρια
ταχύτητα χτύπησαν τα γειτονικά νησιά. Στη Σουμάτρα πόλεις
«εξυρίσθησαν». Από τα κύματα, ογκόλιθοι, ατμομηχανές
και σιδηροτροχιές παρασύρθηκαν. Ένα ατμόπλοιο σηκώθηκε
ψηλά από τα κύματα, μεταφέρθηκε πάνω από την πόλη και
έπεσε πολλά χιλιόμετρα μακριά μέσα σε ένα δάσος. Ταυτόχρονα
τα κύματα προξένησαν πυρκαγιές, γιατί κάθε φορά αναποδογύριζαν
τους αναμμένους λύχνους. Περισσότεροι από 36.000 άνθρωποι
σκοτώθηκαν από τη φοβερή θεομηνία. Η έκρηξη της Θήρας
υπήρξε τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Κρακατάου.
Η απόσταση από τη Θήρα στην Κρήτη είναι 60 μίλια, δηλαδή
μικρότερη από την απόσταση μεταξύ του Κρακατάου και
των γειτονικών νησιών…».
Σ. Μαρινάτος, Μ. Χίρμερ, Η Κρήτη και η Μυκηναϊκή Ελλάς,
σ. 14, (διασκευή)
Η Θήρα
Α) Ένα από τα νησιά των Κυκλάδων, που παλαιότερα λεγόταν
Καλλίστη, ακόμα ενεργό ηφαίστειο μέσα στη θάλασσα, με
έκταση 3,5 μίλια και σε πολλά σημεία με απόκρημνους
βράχους, ψηλούς 800-1200 μ., που φτάνουν κάθετοι στα
κύματα. Αφού αναδύθηκε από τη θάλασσα, σύμφωνα με κάποια
αρχαία παράδοση, καταποντίστηκε πάλι μερικώς το 237
π.Χ. και χωρίστηκε απ’ αυτήν η Θηρασία, ενώ το 198 εμφανίσθηκε
άλλο νησάκι, η Ιερά. Κατά τα χρόνια 1573 και 1707 μ.Χ.
αναδύθηκαν δυο ακόμα νησάκια, η μικρή Καμένη και η Νεοκαμένη.
Στα πολύ παλιά χρόνια κατοικούνταν από Φαίακες και έπειτα
δέχτηκε Λακεδαιμόνιους αποίκους με αρχηγό τον Θήρα,
του οποίου πήρε και το όνομα. Είχε δύο πόλεις, τη Θήρα
και την Οία, ενώ έχτισε και αποικία Θηραίων στη Λιβύη,
την Κυρήνη. Στο Μεσαίωνα ονομάστηκε από τους Ενετούς
Σαντορίνη. Κυριότερο προϊόν της ήταν και παραμένει το
κρασί.
Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας, Αλ. Ραγκαβή, τ.
Α., σελ. 385 (διασκευή)
Β) Νησί των Κυκλάδων, ηφαιστειογενές, με ενεργό ηφαίστειο.
Έχει σχήμα ημικυκλικό και με τις νησίδες Θηρασία, Ασπρονήσι,
Παλαιά Καμένη και Νέες Καμένες αποτελεί ουσιαστικά τον
κρατήρα του ηφαιστείου. Παλαιότερα το σχήμα του νησιού
ήταν στρογγυλό, γι’ αυτό ονομαζόταν Στρογγύλη. Με τη
μεγάλη όμως έκρηξη του 1450 π.Χ., το κεντρικό τμήμα
του νησιού ανατινάχτηκε και σχηματίστηκε η ημικυκλική
θαλάσσια λεκάνη (καλδέρα του ηφαιστείου). Ύστερα από
δύο μεταγενέστερες εκρήξεις του ηφαιστείου, το 179 και
το 1570 μ.Χ., αναδύθηκαν μέσα στη θαλάσσια λεκάνη οι
νησίδες Παλαιά και Νέα Καμένη. Νεότερες αναδύσεις νησίδων
έγιναν με τις τελευταίες εκρήξεις του 1925-1926. Ο νησίδες
αυτές ενώθηκαν στις Νέες Καμένες....
Το νησί είναι άνυδρο και ξηρό. Το έδαφός του αποτελείται
από ηφαιστειώδη πετρώματα, που καλύπτονται από θηραϊκή
γη και κίσηρη (ελαφρόπετρα), είναι γόνιμο και ευνοεί
την καλλιέργεια του αμπελιού, της ντομάτας, της εκλεκτής
φάβας και άλλων αγροτικών προϊόντων. Στη Θήρα λειτουργούν
βιομηχανίες κονσερβοποιίας πολτών ντομάτας και λαχανικών....
Εγκυκλοπαίδεια ΓΙΑ ΣΑΣ ΠΑΙΔΙΑ, εκδ. Αυλός τ. 5ος , σελ.
1599-1600
