Το τέλος της εποχής των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων σήμανε την έναρξη μιας νέας εποχής, κύριο γνώρισμα της οποίας ήταν οι σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές σε ολόκληρο τον κόσμο. Επειδή η Ευρώπη ήταν το κέντρο από το οποίο προήλθαν οι Ανακαλύψεις, οι μεταβολές έγιναν περισσότερο αισθητές σε αυτή.

Οι αλλαγές στον τρόπο διεξαγωγής του διεθνούς εμπορίου

Πριν τις Ανακαλύψεις, ο μοναδικός χώρος διεξαγωγής διεθνούς εμπορίου ήταν η Μεσόγειος Θάλασσα. Τα εμπορεύματα από την Ανατολή έφταναν στα λιμάνια της νοτιοανατολικής Μεσογείου και από εκεί προωθούνταν, από Βενετούς και Γενουάτες εμπόρους, στην Ευρώπη.

Οι Ανακαλύψεις διεύρυναν εντυπωσιακά τον ορίζοντα του διεθνούς εμπορίου. Το νέο μεγάλο δίκτυο θαλάσσιων εμπορικών δρόμων που άρχισε να δημιουργείται αγκάλιαζε, πλέον, τον Ατλαντικό, τον Ινδικό και, σε μικρότερο βαθμό, τον Ειρηνικό ωκεανό. Άμεση συνέπεια ήταν τα λιμάνια της Μεσογείου (Αλεξάνδρεια, Βενετία, Γένουα) να χάσουν την προνομιακή θέση που είχαν μέχρι τότε. Τα νέα μεγάλα λιμάνια-εμπορικά κέντρα που άρχισαν να αναδεικνύονται βρίσκονταν στη δυτική και βόρεια Ευρώπη και εξασφάλιζαν στους εμπορευόμενους άμεση πρόσβαση στις νέες χώρες: η Βαρκελώνη, η Σεβίλλη και το Κάδιξ στην Ισπανία, η Λισσαβόνα και το Πόρτο στην Πορτογαλία, η Αμβέρσα στο Βέλγιο, το Άμστερνταμ στην Ολλανδία, το Αμβούργο στη Γερμανία. Η θεαματική διεύρυνση των αγορών και η αύξηση του πλούτου δημιούργησαν τις συνθήκες για μια εντυπωσιακή ανάπτυξη των εμπορικών ανταλλαγών.

Ο πλήρης εκχρηματισμός της οικονομίας και η ισχυροποίηση των εμπόρων και των τραπεζιτών

Δύο από τα κυριότερα εμπορεύματα που μετέφεραν τα πλοία που έρχονταν από τις νέες χώρες στην Ευρώπη ήταν ο χρυσός και ο άργυρος. Η μαζική εισροή των δύο μετάλλων έδωσε τη δυνατότητα στα κράτη να προχωρήσουν στην κοπή και κυκλοφορία μεγάλων ποσοτήτων νομισμάτων. Καθώς η κυκλοφορία του νομίσματος επεκτείνεται, όλο και περισσότερες συναλλαγές γίνονται, πλέον, με αυτό. Η οικονομία εκχρηματίζεται με γρήγορους ρυθμούς. Το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν στα χέρια τους όλο και περισσότερα χρήματα δημιουργεί αύξηση της ζήτησης για αγορά αγαθών. Καθώς, όμως, η προσφορά δεν αυξάνεται με τον ίδιο ρυθμό, το αποτέλεσμα είναι να ανεβαίνουν οι τιμές. Υπολογίζεται ότι έναν αιώνα μετά το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου στην Αμερική, δηλαδή στα τέλη του 16ου αι., οι τιμές στην Ευρώπη είχαν παρουσιάσει άνοδο της τάξης του 300 με 400%.

Οι άνθρωποι που επωφελούνται περισσότερο από τις παραπάνω εξελίξεις είναι οι έμποροι που αποκομίζουν μεγάλα κέρδη. Οι προοπτικές του εμπορίου κάνουν, μάλιστα, όλο και πιο πολλούς ανθρώπους να ασχοληθούν με αυτό. Μετά τις Ανακαλύψεις, οι έμποροι συγκεντρώνουν στα χέρια τους τις περισσότερες και σημαντικότερες οικονομικές δραστηριότητες: ασκούν το εμπόριο, κάνουν τραπεζικές εργασίες, χρηματοδοτούν βιοτεχνίες, στηρίζουν οικονομικά εξερευνητικές αποστολές, εκμεταλλεύονται τεράστιες φυτείες στις αποικίες. Οικογένειες τραπεζιτών και εμπόρων όπως οι Φούγκερ στη Γερμανία και οι Μέδικοι στην Ιταλία συγκεντρώνουν τεράστια δύναμη. Ο πρωταγωνιστικός οικονομικός τους ρόλος, τους δίνει τη δυνατότητα να επηρεάζουν, κάποιες φορές, ακόμη και τις αναδείξεις βασιλέων και αυτοκρατόρων.

Η γέννηση του καπιταλισμού

Η ανάπτυξη του εμπορίου και η αύξηση της ποσότητας του νομίσματος που κυκλοφορούσε έδωσαν τη δυνατότητα σε κάποιους ανθρώπους να συγκεντρώσουν μεγάλα χρηματικά ποσά. Οι περισσότεροι τοποθετούσαν τα χρήματα αυτά σε επιχειρήσεις στις οποίες απασχολούσαν μισθωτούς εργαζόμενους και αποκόμιζαν κέρδη.

Όταν το χρήμα χρησιμοποιείται κατά τέτοιο τρόπο ονομάζεται κεφάλαιο και έχει διαφορετική οικονομική και κοινωνική λειτουργία από εκείνη που είχε το χρήμα άλλες εποχές, γιατί τώρα πολλαπλασιάζεται μέσα από την εργασία άλλων ανθρώπων. Το νέο οικονομικό-κοινωνικό σύστημα που άρχισε να διαμορφώνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, ονομάστηκε ‘κεφαλαιοκρατία’ ή ‘καπιταλισμός’ (από τη γερμανική λέξη ‘das kapital’: το κεφάλαιο).