Η θρησκευτική και πολιτισμική ενότητα των Βαλκάνιων χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που για αιώνες εξέφραζε το υπερεθνικό Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, διασπάται με την ίδρυση αυτοκέφαλης βουλγαρικής εκκλησίας (Εξαρχία) το 1870. Η επιθυμία των Βουλγάρων να απαλλαγούν από την κηδεμονία του ελληνόφωνου Πατριαρχείου, το οποίο θεωρούσαν υπεύθυνο για την καθυστέρηση της εθνικής τους συνειδητοποίησης, αποτελεί την πρώτη πράξη εκδήλωσης του βουλγαρικού εθνικισμού. Η δεύτερη πράξη εκδηλώνεται με την ίδρυση εξαρχικών σχολείων. Η διαφοροποίηση των χριστιανών σε εξαρχικούς και πατριαρχικούς στα επόμενα χρόνια θα αποτελέσει στοιχείο εθνικού προσδιορισμού των πληθυσμών της Βαλκανικής. Η ίδρυση εξαρχικών εκκλησιών και σχολείων στην περιοχή της Μακεδονίας δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για τις βλέψεις των Βουλγάρων εθνικιστών. Ο ελληνισμός της Μακεδονίας, για να αντιμετωπίσει τη βουλγαρική απειλή, συσπειρώνεται γύρω από το Πατριαρχείο και με την αρωγή των κοινοτήτων και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, που ενισχύονται οικονομικά και από το ελληνικό κράτος, ιδρύει σχολεία στην περιοχή με στόχο την ενίσχυση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων της Μακεδονίας.