Σκηνή τρύγου από αμφορέα του Γ' αιώνα π.Χ. Ένα κλήμα που αναρριχάται σε δένδρο στηρίζεται σε τέσσερις πασσάλους. Από τις κληματίδες κρέμονται μεγάλα τσαμπιά. Τρεις νέοι σκαρφαλωμένοι στην κληματαριά τρυγούν τα σταφύλια. Άλλοι δύο κόβουν τσαμπιά από το έδαφος. Δεξιά και αριστερά δύο άντρες συγκεντρώνουν τα σταφύλια σε μεγάλα καλάθια. Πλάι στο δεξί καλάθι ένας σκύλος γαυγίζει. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Ελαιοσυγκομιδή από αμφορέα του Γ' αιώνα π.Χ. Επάνω στο μεσαίο δένδρο ένα παιδί χτυπάει τα κλαδιά με ραβδί για να πέσει ο καρπός. Από το έδαφος δύο άνδρες κτυπούν επίσης με ραβδιά τον καρπό της ελιάς και τα κλαδιά της. Ένα παιδί σκυμμένο μαζεύει σε δοχείο τον καρπό που πέφτει από το δένδρο. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

Δύο χωρικοί πηγαίνουν στην αγορά οδηγώντας και δύο χοίρους. Ο ένας μεταφέρει δύο καλάθια (αγγειογραφία, Ε΄αιώνας π.Χ., Κέιμπριτζ, Μουσείο Fitzwilliam)

Κυνηγός φορτωμένος έναν αίγαγρο μεταφέρει το θήραμά του, ίσως στην αγορά. Είναι αγένειος και τα μαλλιά του πέφτουν κυματιστά στους ώμους. Διασταυρώνεται με έναν άλλο κυνηγό που κρατεί με το αριστερό χέρι τόξο. Ο δεύτεροςκυνηγός, γενειοφόρος, με ταινία στο μέτωπο, πιάνει με το δεξί χέρι το βραχίονα του πρώτου σε ένδειξη χαιρετισμού. Και οι δύο φορούν κοντούς χιτωνίσκους, χειριδωτούς ως τους αγκώνες, κεντημένους στις ραφές και με ζώνη σφικτή στη μέση. Χάλκινη πλάκα κομμένη στο περίγραμμά της, με εγχάρακτες λεπτομέρειες, Γ' αιώνα π.Χ. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Στο εσωτερικό κύλικος του Γ' αιώνα π.Χ. εικονίζεται σκηνή επιστροφής από κυνήγι. Ο γενειοφόρος κυνηγός κρατεί με το δεξί χέρι το λουρί ενός άσπρου λαγωνικού και με το αριστερό τα θηράματά του, δύο λαγούς κρεμασμένους σε κοντάρι. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

Παράσταση σιδηρουργείου από αμφορέα του Γ' αιώνα π.Χ. Ένας άνδρας σφυρηλατεί το μέταλλο που κρατεί με πυρολαβίδα επάνω στον άκμονα ο βοηθός του. (Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών)

Το εργαστήριο του υποδηματοποιού. Ο τεχνίτης κάθεται μπροστά σε τραπέζι και παίρνει μέτρα ενός αγοριού κόβοντας ένα κομμάτι δέρμα γύρω από το πόδι του. Δεξιά ένας άνδρας που στηρίζεται στο ραβδί του και ένας δίρφος. (Οξφόρδη, Μουσείο Ashmolean)

Σκηνή κρεοπωλείου από μελανόμορφη οινοχόη του Γ' αιώνος π.Χ. Ο κρεοπώλης τεμαχίζει ένα κομμάτι κρέατος. Τον διευκολύνει ο βοηθός του. Τεμάχια κρέατος φαίνονται επάνω σε τραπέζι. Μπροστά ένα δοχείο με δύο λαβές. Από μια κληματαριά κρέμεται ένα μεγάλο κομμάτι κρέατος. (Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών)

Ιχθυοπωλείο. Ο καταστηματάρχης, γέρος ασπρομάλλης και ρυτιδωμένος, τεμαχίζει ένα μεγάλο ψάρι. Ο πελάτης, γενειοφόρος και φαλακρός, στηρίζεται στο ραβδί του και φαίνεται να παζαρεύει (αγγειογραφία, Ε΄αιώνας π.Χ., Μουσείο Mandralisca, Σικελία, Ιταλία).

Βοιωτικό ειδώλιο των αρχών του 5ου αιώνα με παράσταση ξυλουργού κατά τη διάρκεια της εργασίας του. (Κοπεγχάγη, Εθνικό Μουσείο)

Κατά την κλασική περίοδο, παρά το ότι κάποιοι επώνυμοι αριστοκράτες (Πλάτων, Αριστοτέλης, Ξενοφών) θεωρούσαν υποτιμητική κάθε μισθωτή και χειρωνακτική εργασία, δεν ήταν δυνατόν να ανακοπεί το διαρκώς ογκούμενο ρεύμα ανάπτυξης νέων επαγγελμάτων. Επειδή η συμμετοχή των Αθηναίων πολιτών στα κοινά της πόλης απαιτούσε πολύ χρόνο και μέτοικοι ανέλαβαν τις περισσότερες χειρωνακτικές ή μισθωτές εργασίες.

Στην αθηναϊκή οικονομική ζωή λειτουργούσε πρακτικά ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Καμιά νομοθεσία δεν καθόριζε κάποιους λειτουργικούς ή προστατευτικούς όρους εργασίας. Η ανεργία ήταν υπαρκτό φαινόμενο. Κάθε πρωί οι άνεργοι της Αθήνας συγκεντρώνονταν στην Αγορά και οι εργοδότες μπορούσαν να επιλέξουν όσους και για όσο χρονικό διάστημα ήθελαν. Όταν η ανεργία έφτανε σε μεγάλο ποσοστό, οι υπεύθυνοι πολλών πόλεων κατέφευγαν στο μέτρο της κατασκευής μεγάλων δημόσιων έργων για να την αντιμετωπίσουν. Ο Πλούταρχος υποστηρίζει ότι ένας από τους λόγους των έργων του Περικλή στην Ακρόπολη ήταν κι αυτός.

Οι μέρες που δεν εργάζονταν οι Αθηναίοι (αργίες) υπολογίζονται σε 60 το χρόνο. Το ημερομίσθιο ενός απλού εργάτη δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικό. Συνήθως ήταν μόλις 1 δραχμή. Με το ποσό αυτό δεν μπορούσε να ζήσει μια οικογένεια, παρά την παραδοσιακή λιτότητα των Ελλήνων.

Οι Έλληνες θεωρούσαν τη γεωργία βασική πηγή πλούτου, μητέρα και τροφοδότη όλων των τεχνών. Πέρα από τα υλικά αγαθά πρόσφερε σωματική υγεία και εμφυσούσε στην ψυχή όσων την ασκούσαν το αίσθημα της δικαιοσύνης, γενναιότητα, υπομονή και επιμονή. Οι αγρότες χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: σ’ αυτούς που είχαν τη γη και την καλλιεργούσαν μόνοι τους (αυτουργοί), σ’ αυτούς που ανέθεταν σε την καλλιέργειά της και επέβλεπαν το όλο έργο και σ’ αυτούς που εμπιστεύονταν τα πάντα σε κάποιο διαχειριστή και αρκούνταν στα κέρδη από τα κτήματά τους ζώντας σε κάποια πόλη. Στην Αθήνα, μέχρι την κλασική εποχή, το μεγαλύτερο μέρος της γης κατείχαν οι αριστοκράτες ενώ αργότερα, ιδίως κατά τον 4ο αι. π.Χ., τα κτήματά τους διασπάστηκαν σε πολλά μικρότερα και έτσι αυξήθηκε ο αριθμός των ιδιοκτησιών.

Η εργασία των γεωργών ήταν σκληρή. Εργάζονταν όλο το χρόνο και τα μέσα καλλιέργειας που διέθεταν ήταν σχεδόν πρωτόγονα. Συνήθως καλλιεργούσαν δημητριακά, αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα και λουλούδια. Παράλληλα ασχολούνταν με τη μελισσοκομία, μια και το μέλι εθεωρείτο εκλεκτό προϊόν.

Στη Θεσσαλία και στη Βοιωτία η μορφολογία του εδάφους βοηθούσε στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας αλόγων και βοδιών. Στην Αττική, όπως και στις περισσότερες άλλες ελληνικές περιοχές, εκτρέφονταν πέρα από τα μουλάρια και τα γαϊδούρια (υποζύγια), που ήταν απαραίτητα για τις μετακινήσεις, κυρίως χοίροι και αιγοπρόβατα. Τα τελευταία πολλές φορές αποτελούσαν αφορμή διενέξεων. Κατέστρεφαν δηλαδή αγροτικές καλλιέργειες και έφερναν σε αντιπαράθεση αγρότες και κτηνοτρόφους. Οι αρχές συχνά αναγκάζονταν μέχρι και να απαγορεύουν την εκτροφή αιγοπροβάτων.

Το κυνήγι και το ψάρεμα ήταν από τις πιο αγαπητές και προσοδοφόρες, κατά περίσταση, ασχολίες των Ελλήνων. Η περιπλάνηση στα βουνά και τους κάμπους για τη συνάντηση του θηράματος και οι τεχνικές για την εξόντωση και περισυλλογή του ασκούσαν το σώμα και έθιζαν τους νέους ιδίως στην αντιμετώπιση πιθανών μελλοντικών πολεμικών κινδύνων. Χρησιμοποιούσαν σφενδόνες, παγίδες, τόξα, ακόντια, τσεκούρια, δόρατα και ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά για να κυνηγούν μεγάλα (λύκους, αγριόχοιρους, αρκούδες) ή μικρά ζώα (λαγούς) και πουλιά (πέρδικες, τσίχλες, ορτύκια).

Το ψάρεμα, που απαιτούσε περισσότερη υπομονή και λιγότερη δύναμη το θεωρούσαν μάλλον επάγγελμα παρά “ευγενή άσκηση” και κατά κανόνα το απέφευγαν οι αριστοκράτες. Η τεχνική του ψαρέματος με το καλάμι δεν διέφερε καθόλου από τη σημερινή. Ακόμα και τεχνητά δολώματα χρησιμοποιούσαν. Η καθετή, το πυροφάνι, το δίχτυ και το καμάκι ήταν, επίσης, περίπου όπως και σήμερα.

Ωστόσο, οι άνθρωποι στην ύπαιθρο δεν ασχολούνταν μόνο με τη γεωργία, την κτηνιτροφία, το κυνήγι και το ψάρεμα. Οι λατόμοι έβγαζαν τα μάρμαρα από την Πεντέλη, την Πάρο ή άλλες περιοχές και οι υλοτόμοι έκοβαν τα δέντρα στα δάση. Τα προϊόντα της εργασίας τους τα παρέδιδαν σε αυτούς που τα μετέφεραν στα εργαστήρια (γλυπτών, ξυλουργών κ.ά.) για επεξεργασία. Οι μεταλλωρύχοι άνοιγαν χαμηλές στοές με τις αξίνες, τις σμίλες και τα σφυριά τους και προσπαθούσαν να εξορύξουν το μετάλλευμα, που άλλοι μετέφεραν έξω από τις γαλαρίες. Τα μέτρα υποστύλωσης και εξαερισμού ήταν τις περισσότερες φορές υποτυπώδη, γι' αυτό και οι θάνατοι στα μεταλλεία ήταν συνηθισμένο φαινόμενο.

Οι άνθρωποι στις πόλεις καταγίνονταν με πολλά και διαφορετικά επαγγέλματα. Στην Αθήνα, στην περιοχή του Κεραμικού, είχαν στήσει τα περίφημα εργαστήριά τους οι αγγειοπλάστες, οι οποίοι κατασκεύαζαν πιθάρια, ποτήρια (κύλικες), αγγεία σε διάφορα σχήματα, λυχνάρια κ.ά. Ο τροχός που αποτελούσε το κύριο εργαλείο τους ήταν απλός: ένας δίσκος πάνω σε ένα κάθετο άξονα. Στο δίσκο αυτό τοποθετούσε ο τεχνίτης τον πηλό και τον γύριζε με το χέρι. Όταν τέλειωνε το αγγείο το ξέραιναν στον ήλιο ή το έψηναν σε φούρνο και άρχιζαν τη διαδικασία της διακόσμησης. Οι αγγειογράφοι συνήθως ακολουθούσαν τον ερυθρόμορφο ή μελανόμορφο ρυθμό, προσθέτοντας πολλές φορές και άλλα χρώματα. Τα περισσότερα αγγεία που κατασκεύαζαν εξυπηρετούσαν καθαρά πρακτικούς σκοπούς. Τα λίγα που είχαν διακοσμητικό χαρακτήρα αποτελούσαν το καύχημα των εργαστηρίων. Σ' αυτά συνήθως υπέγραφαν από κοινού αγγειοπλάστης και αγγειογράφος ή ένας από τους δύο.

Τα δέρματα των ζώων παραλάμβαναν από τους χωρικούς ή τους κρεοπώλες οι βυρσοδέψες για να τα επεξεργαστούν στα εργαστήριά τους και να τα παραδώσουν στη συνέχεια στους σκυτοτόμους (υποδηματοποιούς). Οι τελευταίοι, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ήταν ειδικευμένοι άλλοι σε ανδρικά και άλλοι σε γυναικεία παπούτσια και έπαιρναν κανονικά μέτρα στους πελάτες τους πριν αρχίσουν την κατασκευή.

Στα υφάσματα, που κυρίως προέρχονταν από τη ρόκα και τον αργαλειό των γυναικών κάθε σπιτιού, αναλάμβαναν οι βαφείς να δώσουν το επιθυμητό χρώμα και οι γναφείς να τα περιποιηθούν. Η συνέχεια ανήκε στους ράφτες και τις ράφτρες.

Το επάγγελμα του τραπεζίτη/δανειστή συναντάται συχνότερα κατά τα τέλη του 5ου π.Χ. αι. ως απόρροια της τότε οικονομικής κατάστασης. Δανεισμοί υπήρχαν και παλιότερα αλλά πάντα χωρίς τόκο (έρανοι). Τώρα επαγγελματίες επενδύουν χρήματα σε δανεισμούς για καθαρά κερδοσκοπικούς λόγους. Ο συνηθισμένος τόκος κυμαινόταν στο 10-12%. Επειδή πολλές φορές οι τοκογλύφοι ζητούσαν μεγαλύτερο τόκο, το κράτος συχνά καθόριζε ανώτατο όριο για να προστατεύει τους πολίτες από την εκμετάλλευση και την κερδοσκοπία.

Από τη στιγμή που ο Ιπποκράτης στη θέση του εμπειρισμού και της μαγείας έβαλε τη λογική και την παρατήρηση, το επάγγελμα του ιατρού πήρε το δρόμο της εξέλιξης. Στην Αθήνα εμπειρικοί ιατροδιδάσκαλοι μάθαιναν στους επίδοξους γιατρούς τα στοιχειώδη για τη διαγνωστική των ασθενειών, την πρακτική θεραπεία (βεντούζες, αφαιμάξεις) και την επιφανειακή χειρουργική. Την ανατομία του σώματος ελάχιστα γνώριζαν οι αρχαίοι, γιατί ο τεμαχισμός πτωμάτων παραδοσιακά δεν επιτρεπόταν. Το γεγονός ότι πολλοί άσχετοι παρίσταναν τους γιατρούς και εκμεταλλεύονταν τους ασθενείς, είχε δώσει στο επάγγελμα κακή φήμη. Αν και ο Πλάτων δεν θεωρούσε την ιατρική επάγγελμα για ελεύθερους ανθρώπους, υπήρχαν πολλοί συμπολίτες του που το ασκούσαν με ζήλο και χρησιμοποιούσαν δούλους ως βοηθούς τους. Αναφέρονται και κάποιες ειδικότητες γιατρών, όπως οι οφθαλμίατροι που χρησιμοποιούσαν κολλύρια και οι οδοντίατροι που σφράγιζαν τα δόντια με μολύβι ή χρυσάφι. Συναφή ήταν και τα γυναικεία επαγγέλματα της νοσοκόμας, της μαίας (η μητέρα του Σωκράτη ήταν μαία) και της πρακτικής θεραπεύτριας (για γυναίκες που από ντροπή δεν ήθελαν να πάνε σε άνδρες γιατρούς).

Τα φυτά και τα βότανα αποτελούσαν τη βασική ύλη για τα φάρμακα. Οι ριζοτόμοι τα συνέλεγαν και τα έφερναν στο φαρμακοποιό για επεξεργασία και διάθεση. Πολλές φορές το ρόλο του φαρμακοποιού έπαιζε ο ίδιος ο γιατρός.

Οι κάπηλοι (μικρέμποροι) και οι έμποροι (μεγαλέμποροι) αποτελούσαν δύο από τις μεγαλύτερες επαγγελματικές τάξεις. Συνήθως οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι, οι ψαράδες και οι τεχνίτες πουλούσαν μόνοι τα προϊόντα τους στην Αγορά. Σε πολλές όμως περιπτώσεις και για πολλούς λόγους οι κάπηλοι αγόραζαν από τους παραγωγούς τα προϊόντα, τα τοποθετούσαν στα καταστήματα που είχαν στην Αγορά και τα διέθεταν στους πολίτες αποκομίζοντας κάποιο κέρδος. Το επάγγελμά τους δίκαια ή άδικα ήταν παρεξηγημένο και υποβαθμισμένο κοινωνικά. Τους κατηγορούσαν ότι συχνά έκλεβαν στο ζύγι ή ότι νόθευαν τα προϊόντα τους. Για το λόγο αυτό οι μετρονόμοι και οι αγορανόμοι τούς είχαν υπό συνεχή παρακολούθηση.

Οι έμποροι είχαν στα χέρια τους κυρίως τις εισαγωγές και τις εξαγωγές της πόλης. Η θαλασσοκρατία των Αθηναίων μετά τα Μηδκά βοήθησε στην ανάπτυξη του θαλάσσιου κυρίως εμπορίου. Το λιμάνι του Πειραιά είχε γίνει διεθνές εμπορικό κέντρο. Η πολιτεία προστάτευε τους εμπόρους, γιατί από το ένα μέρος είχε οικονομικό όφελος (οι τελωνειακοί δασμοί έφταναν και το 2% της συνολικής τιμής του προϊόντος) και από το άλλο εξασφάλιζε στους πολίτες επάρκεια σε σιτηρά ισίως, επειδή η εγχώρια παραγωγή δεν κάλυπτε τις ανάγκες τους. Όσοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εμπλέκονταν στη διαδικασία εισαγωγής, διακίνησης και επεξεργασίας του σιταριού (έμποροι, μυλωνάδες, αρτοποιοί) απειλούνταν με βαριές ποινές, αν παρέβαιναν τους σχετικούς νόμους. Ένας νόμος για παράδειγμα απαγόρευε την τεχνητή έλλειψη σταριού που είχε ως αποτέλεσμα την άνοδο της τιμής του. Παράλληλα, η πόλη φρόντιζε να υπάρχουν πάντοτε ικανά αποθέματα σιταριού στη σιταγορά (αλφιτόπωλιν) του Πειραιά.